De dynamiek van ouder worden in onregelmatig werk

Werken in onregelmatige diensten is een uitdaging die op elk moment in iemands carrière zijn tol kan eisen. Toch blijkt uit onderzoek dat de impact van onregelmatige werktijden op gezondheid en welzijn sterk kan variëren tussen individuen. Bij het ouder worden komen er nieuwe factoren om de hoek kijken die deze dynamiek nog verder vergroten. Waar veel mensen misschien denken dat ouder worden in ploegendienst per definitie zwaarder is, vertelt de wetenschap een genuanceerder verhaal. Oudere werknemers hebben bepaalde nadelen, maar vaak ook verrassende voordelen als het gaat om onregelmatig werk.

Individuele verschillen in tolerantie
Eén van de meest opvallende bevindingen in onderzoek naar onregelmatig werk is de enorme individuele variatie in tolerantie. Terwijl sommige mensen hun hele carrière zonder noemenswaardige problemen nacht- of ploegendiensten draaien, ervaren anderen al na korte tijd ernstige klachten zoals vermoeidheid, slaapproblemen en verhoogde stress. Deze verschillen worden niet alleen beïnvloed door leeftijd, maar ook door genetische aanleg, leefstijl en omgevingsfactoren.

Dit geldt ook voor oudere werknemers. Hoewel er vaak vanuit wordt gegaan dat leeftijd samenhangt met een verminderde tolerantie voor onregelmatig werk, toont onderzoek aan dat dit niet voor iedereen het geval is. Veel oudere werknemers blijken goed om te kunnen gaan met onregelmatige diensten, soms zelfs beter dan hun jongere collega's. Dit komt door een aantal interessante dynamieken.

Ouderen hebben vaker last van onregelmatige werktijden, maar...
Het is waar dat ouder worden bepaalde fysieke en cognitieve veranderingen met zich meebrengt die onregelmatig werk uitdagender kunnen maken. Ouderen ervaren bijvoorbeeld vaker slaapproblemen, hun biologische klok wordt minder flexibel, waardoor het moeilijker kan zijn om zich aan te passen aan wisselende werktijden. Dit kan leiden tot een verhoogd risico op vermoeidheid, wat op zijn beurt de veiligheid en productiviteit op het werk kan beïnvloeden. Bovendien hebben oudere werknemers een grotere kans op chronische gezondheidsproblemen, zoals hart- en vaatziekten, die kunnen worden verergerd door onregelmatig werk. Dit kan ertoe leiden dat zij vaker klachten ontwikkelen of zich minder snel herstellen van inspanningen.

Het Healthy Worker effect
Ondanks deze potentiële nadelen zien we in de praktijk dat veel oudere werknemers juist goed blijven functioneren in onregelmatige diensten. Dit fenomeen wordt deels verklaard door het zogenaamde Healthy Worker effect. Dit houdt in dat werknemers die het werk niet aankunnen, vaak al eerder uitvallen. Wat overblijft, zeker in de leeftijdsgroep van 50 jaar en ouder, zijn de medewerkers die onregelmatige diensten goed verdragen en wellicht zelfs een hoge tolerantie hebben of hebben opgebouwd.

Deze groep werknemers heeft vaak jarenlang ervaring met het werken in onregelmatige diensten en heeft daardoor effectieve manieren gevonden om met de nadelen om te gaan. Het is mogelijk dat deze mensen genetisch beter bestand zijn tegen onregelmatig werk, of dat ze in de loop der jaren betere copingstrategieën hebben ontwikkeld om de gevolgen van wisselende werktijden te minimaliseren.

Slapen: kwaliteit versus kwantiteit
Een veelvoorkomende misvatting is dat oudere werknemers minder slapen dan hun jongere collega's. In werkelijkheid blijkt uit onderzoek dat oudere werknemers in ploegendiensten niet per se korter slapen, maar wel vaak slechter. De slaap van ouderen is vaak meer gefragmenteerd en minder diep, wat kan leiden tot gevoelens van vermoeidheid, zelfs als ze voldoende uren in bed hebben doorgebracht.

Toch kunnen ouderen vaak beter omgaan met slaaptekort dan hun jongere collega's. Dit heeft te maken met de ervaringen en aanpassingen die ze in de loop der tijd hebben opgedaan. Ze zijn vaak beter in staat om rust te pakken wanneer dat nodig is, en ze begrijpen hun eigen grenzen beter. Dit helpt hen om de negatieve effecten van gebroken nachten of korte slaapperiodes beter te managen.

Sterker in het omgaan met stress
Een ander voordeel van ouder worden in onregelmatig werk is de betere weerstand tegen stress. Oudere werknemers hebben vaak meer ervaring en vertrouwen in hun werk, wat hen in staat stelt om stressvolle situaties rustiger en efficiënter te benaderen. Daarnaast hebben zij vaak effectievere coping strategieën ontwikkeld, die hen helpen om stress en werkdruk beter te beheersen.

Het vermogen om met stress om te gaan is cruciaal in een onregelmatige werkomgeving, waar onvoorspelbaarheid en onverwachte situaties aan de orde van de dag zijn. Oudere werknemers kunnen vaak beter omgaan met deze uitdagingen, omdat ze weten wat voor hen werkt en hoe ze hun energie het beste kunnen verdelen.

Een genuanceerd beeld van ouder worden in onregelmatig werk
Het ouder worden in een 24/7 werkomgeving is een complex proces dat veel meer variatie kent dan vaak wordt aangenomen. Hoewel het waar is dat oudere werknemers vaker last kunnen hebben van de fysieke gevolgen van onregelmatige diensten, zoals vermoeidheid en slaapproblemen, hebben zij vaak ook voordelen ten opzichte van hun jongere collega's. Dankzij hun ervaring, copingstrategieën en hogere stressbestendigheid blijven veel ouderen in onregelmatig werk toch redelijk goed functioneren.

Het is daarom belangrijk om een genuanceerd beeld te schetsen van de dynamiek van ouder worden in onregelmatig werk. Bedrijven moeten rekening houden met de individuele verschillen in tolerantie en ervoor zorgen dat ze hun oudere werknemers de juiste ondersteuning bieden. Tegelijkertijd kunnen ze leren van de strategieën die deze werknemers hebben ontwikkeld om goed om te gaan met de uitdagingen van onregelmatig werk. Zo kunnen ze niet alleen de gezondheid en veiligheid van hun personeel waarborgen, maar ook de operationele kracht van hun organisatie behouden in een steeds veranderende 24/7 economie.

Auteurs Bart van Opstal - Aon en Dr. Alexander van Eekelen – Fitter Nederland
Dit stuk is tot stand gekomen in de samenwerking van het Dag en Nacht Vitaal programma tussen Aon en Fitter Nederland.